Çölyak hastalığı (gluten intoleransı) ve buğday alerjisi

Çölyak hastalığı (diğer adı ile çölyak, tropik olmayan sprue, çölyak sprue, gluten sensitif enteropatisi), tahıllarda bulunan genelde gluten in bulunduğu bazı protein zincirlerine karşı oluşan kronik bir reaksiyondur. Bu reaksiyon ince bağırsakta villüslerin destrüksiyonuna neden olur ve bunun sonunda malabsorbsiyon ortaya çıkar.

Çölyak hastalığında ailesel katkının olduğuna dair bir kısım deliller mevcut. Çölyak hastalığı tanısı konan kişilerin birinci derece akrabalarında % 5-10 oranında çölyak gelişebilir. Hastalık her iki cinsiyeti de etkileyebilir ve herhangi bir yaşta başlayabilir; mesela, kişinin bebekliğinde (tahılları ilk kez alıyor olabilir) ya da daha sonraki hayatında (öteden beri şahıs tahıllı gıdalar tüketiyor olsa da). Hastalığın başlaması için 2 unsura gereksinim var gibi gözükmektedir. Birincisi genetik dispisisyum, ikincisi ise diğer birtakım tetikleyici faktörler. Bu faktörler çevre (buğday ile çok karşılaşma), durumsal (emoyanel stres durumu) fiziksel (gebelik yada operasyon) ya da patolojik (vinol enfeksiyon) olabilir.

Bir zamanlar bu hastalık çocukluk çağının doğal seyrinde görülen bir durum olarak düşünülüyordu. Yakın zamandaki deliller göstermiyor ki son ya da geç çocukluk zamanı boyunca hastalık semptomlarının kaybolması nadir değil. Ne yazık ki, insan sağlıklı gibi görünse de zarar devam ediyor ve hayatın ileriki dönemlerinde ince bağırsakta önemli defektlere neden olup önemli besin ihtiyacından kişiyi mahrum ediyor.

Ürünler

Yasak tahıllardan oluşan liste; buğday, çavdar, arpa ve yulaftan oluşuyor. Fakat değişik isimlerle adlandırılan birçok çeşitleri mevcuttur. Durum ve irmik bazı değişik kullanımlar için üretilen buğday çeşitlerinin bazılarıdır. Spelt ve Kamut da buğday türlerindendir. (Bunlar için diğer isimler: spelta, polish wheat, einkorn ve small spelt'tir). Bulgur ise buğdayın özel işlemlerle üretilmiş halidir. Tretacle, buğday ve çavdardan melezlenerek üretilen bir tahıldır ve yine çölyak hastaları için yasak listesindedir. Mısır da bir çeşit tahıldır ve çölyak hastalığı açısından ciddi bir risk değildir. Çölyak hastaları tarafından tölere edilebiliyor.

Tahıllar içinde pirinç ise diğerleri gibi sorun yaratmadığı için tercih edilen bir tahıldır. Mısır ve pirinç bir yana, glutensiz diyette kullanılan daha başka bir çok tahıl mevcuttur. Amarant kara buğday (kasha), nohut (garbanzos), job stears (hatomugi, junas tears, riper goin) mercimek, millet, bezelye, quinoa, ragi, sorghum, soya, topioca, teff ve yabani pirinç gibi tahıllar değirmende öğütülerek un haline getirilip kullanılabilir. Bunların birçoğu şifalı bitki satan dükkanlarda bulunabilir. Pirinç unu da yine bakkallarda bulunabilir. Çoğu aşçı glutensiz pişmiş yemeklerin içeriğini zenginleştirmek için xanthan zamkı, guar zamkı (bazen laksatif etkisi olduğu düşünülüyor) yada metil selülozu kullanırlar. Ayrıca, yemeklerde glutensiz yağlar oldukça popülerdir. Bunlar; mısır, yer fıstığı, zeytin, kanola, soya ve ayçiçek yağıdır.

Tedavi

Tam şifa sağlayacak herhangi bir ilaç mevcut değildir. Tam bir tedavi olmamakla birlikte, normal ve sağlıklı bir yaşam sürmek için glutensiz bir diyet yeterlidir. Bunun anlamı buğday, çavdar, arpa, yulaf ve diğer bazı tahıllardan kaçınmaktır. Eğer ihtiyaç hissediliyorsa ekstra vitaminler alınabilir. Çölyak hastalığını engellemenin tek yolu glutensiz bir diyet sağlamak ve bu sayede hastanın bağırsak villüslarını destrakte etmeden ve semptomlarını alevlendirmeyen bir ortam sağlanmalıdır.

Semptomlar

Tüm semptomları ile tipik bir çölyak hastası yoktur. Hastalar asemptomatikten (latent seyreden); şiddetli gaz, şişkinlik, ishal yada malabsorbsiyondan dolayı kilo kaybı ile doktorlarına başvuran şiddetli vakalara kadar sınıflandırılabilir. Bu iki tablo arasındaki hastalık şu semptomları içerebilir.

İshal
Kabızlık
Steatorrhea (yağın dışkıda görülmesi)
Karın ağrısı
Aşırı gaz
Vitaminsizlikten dolayı olabilecek bir komplikasyon
Demir eksikliği anemisi
Kronik yorgunluk
Halsizlik
Kilo kaybı
Kemik ağrısı
Kolay kemik kırıkları
Deride karıncalanma ve uyuşma hissi
Yanma
Kaşınma
Deride renk değişikliği
Ödem
Baş ağrısı
periferik nöropatiler

Çocuklarda ayrıca şu semptomlar da olabilir;

Solgunluk
Anksiyete ve duyarlılık
Konsantrasyon güçlüğü
Kaslarda atrofi
Ağrının ve şişkinliğin eşlik ettiği yada etmediği Pot belly
Renksiz kötü kokulu hacimli dışkılama
Sık ve köpüklü ishal

Bunlara ek olarak dermatitis herpetiformis (sıklıkla dirsek boyun ve kalçalarda şiddetli kızarıklıklarla seyreden bir hastalık) de çölyak hastalığına eşlik edebilir. Reaksiyon gluten sindiriminden hemen sonra yada haftalar aylar sonra ortaya çıkabilir. Çölyak hastalığının şaşırtıcı tarafı ise; hiçbir hasta yoktur ki semptomları ve bu semptomların çıkış sırası bir diğerine benzesin. Bir şahıs yukarıdaki semptomların birine yada birkaçına sahip olabilir yada hiçbirine sahip olmayabilir. Obez olan hastalar bile olabilir.

Buğday alerjisi

Buğday çok farklı proteinler içerir. Bu proteinlere bazı insanlar alerjik reaksiyon gösterirler. Buğday alerjisi çok nadir görülen bir olgudur.

Referans ve linkler:

www.celiac.com

www.celiac.org

Daha fazla bilgi için:

Laktoz intoleransı

monosodyumglutamat