İyot (I)

Giriş
Gıda kaynakları
Tavsiye Edilen Günlük Alım Miktarı(RDA)
İnhibitörler/uyarıcılar
Vücuttaki görevleri
Eksikliği
Toksisite
Düzenleme
Kaynaklar

Giriş

İyot, tiroit hormonunun salgılanması için gerekli ametal bir elementtir. Dünyada iyot eksikliği çok önemli bir sağlık problemidir. İyodun birçok kısmı denizlerde bulunmaktadır. Genelde eski toprak yüzeylerde iyodun büyük bir kısmı erozyonla dışarıya süzülür. Himalayalar, Andes, Alp Dağları gibi dağlık bölgelerde ve Ganges gibi taşan nehir vadilerinde iyot eksikliği en çok görülen bölgelerdir.

Gıda Kaynakları

Birçok gıdada iyot içeriği miktarı, gıdanın yetiştiği bölgedeki toprağın mineral içeriğine göre değişir. Deniz ürünleri iyot bakımından oldukça zengindir çünkü deniz hayvanları iyodu deniz suyundan konsantre edebilmektedir. Bazı deniz otları (wakame gibi) iyot bakımından oldukça zengindir.

İşlenmiş gıdalar, eklenen iyotlu tuz miktarına veya kalsiyum iyodat ve potasyum iyodat gibi gıda katkı maddelerinin eklenmesine bağlı olarak yüksek miktarlarda iyot içerebilirler. İngiltere ve Kuzey Avrupa'da sütlerdeki iyot miktarının yaz aylarında ineklerin çayırlarda otlamasına izin verildiği zaman düştüğü gözlenmiştir.

iyodun bazı önemli gıda kaynakları:


Uskumru	Karides	Midye	İstiridye	Morina balığı

Deniz yosunu	Süt	Patates	Som balığı	Yumurta

Tavsiye Edilen Günlük Alım Miktarı(RDA)

Avrupa Birliği tavsiye edilen günlük alım miktarını 130 µ g/gün olarak belirlemiştir.

İnhibitörler/uyarıcılar:

Aşağıdaki gıda bileşenleri iyot emilimini arttırmaktadır:

Selenyum – selenyum eksikliği, iyot eksikliği etkilerinin artmasına neden olmaktadır. İyot, tiroit hormonunun sentezi için gereklidir, fakat selenyuma bağlı enzimler (iodothranin deiodinases) tirokzinin (T4) biyolojik olarak aktif tiroit hormonuna triodotironin (T3) dönüşümü için gereklidir.

A vitamini ve Demir – A vitamini ve demir eksikliklerinde de iyot eksikliği etkilerinin arttığı bilinmektedir.

Vücuttaki görevleri

İyot tiroit hormonu, triodotironin (T3) ve tiroksin (T4) için son derece gerekli bir bileşendir ve normal tiroit fonksiyonu için bu nedenle gereklidir. Vücudun tiroit hormonu gereksinimini karşılamak için, tiroit bezi kandan iyot alarak ve bu iyodu tiroit hormonuna çevirerek gerektiğinde kullanmak üzere depolar. Karaciğer ve beyin gibi hedef dokularda, fiziksel olarak aktif tiroit hormonu (T3) hücre çekirdeğindeki tiroit reseptörlerine bağlanarak kalıtımı düzenler. Dolaşımda en çok bulunan tiroit hormonu (T4) hedef dokularda deiyodinaz enzimi ile T3'e dönüştürülür. Bu anlamda, tiroit hormonu büyüme, gelişme, metabolizma ve yenileme fonksiyonları gibi bazı fiziksel olayları da düzenler.

Eksikliği

İyot, beyin hastalıklarının önlenmesi için gerektiği kabul edilmiş bir metaldir. Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre iyot eksikliği bozukluğu (IDD) dünyada 740 milyon insanı etkilemiştir ve yaklaşık 50 milyon kişi beyin hastalıklarına maruz kalmıştır. 1900'lü yıllardan itibaren iyot eksikliğini gidermek amacıyla iyot eksikliği görülen ülkelerde iyotlu tuz ve iyotlu bitkisel yağlar kullanılmaya başlanmıştır.

Tiroit büyümesi (guatr), iyot eksikliğinin en çok görülen vakasıdır. TSH tarafından uyarılması ile tiroit büyümesi gözlenir. Hafif iyot eksikliğinde, bu adaptasyon yeterli tiroit hormonu sağlayabilir. Fakat ciddi iyot eksiklikleri hipotiroidizm ile sonuçlanmaktadır. Yeterli iyot alımı guatrı azaltacaktır fakat hipotirodizmin geri dönüşümü bireyin gelişimine bağlıdır.

İyot eksikliği gelişimin her bir evresinde ters etkilere neden olmaktadır. Fakat en çok hasarı beyinin gelişmesinde vermektedir. Buna ek olarak tiroit hormonu, doğumdan önce ve doğumdan sonra aktif olan merkezi sinir sistemini gelişiminde son derece önemlidir.

Toksisite

Akut iyot zehirlenmeleri nadirdir ve genelde çok fazla dozlarda alınmasında gözlenir. Akut iyot zehirlenmesinin belirtileri; ağızda, boğazda ve karında yanmalar, ateş mide bulantısı, kusma ishal, zayıf nabız ve komadır.

Diyetteki doğal gıdalarla 2,000 µg/gün değerinden daha fazla iyot alımı zordur ve çoğu diyet 1,000 µg/gün değerinden daha az iyot sağlar. Japonya'nın kuzey kıyılarında yaşayan ve bol miktarda deniz ürünleri ile beslenen insanların günde 50,000 ile 80,000 µg (50-80 mg) iyot tükettikleri fakat herhangi bir hissedilir etkisinin olmadığı gözlenmiştir.

Düzenleme

Tiroidin düzenli çalışması beyin ve tükürük bezlerini de içeren kompleks bir işlemdir. Hipotalamus tarafından TRH (tirotropin salgılayan hormon) salgısına cevaben, tükürük bezleri TSH (tiroit uyarıcı hormon) salgılar, tiroit hormonu sentezlenir ve T3, T4 tiroit bezi tarafından serbest bırakılır. Yeterli T4 varlığı tükürük bezlerinin TRH'a duyarlılığını azaltır ve böylece TSH salgısı durur. T4 miktarının düşmesi ile tükürük bezleri TSH salgısını artırır ve bu olay iyodun bağlanması ile sonuçlanır. Bunun yanı sıra T3 veT4 üretim ve salgısının artmasına neden olur. İyot eksikliği T4'ün yetersiz üretimi sonucu gelişir. Kandaki T4 seviyesinin düşmesine cevaben tükürük bezleri TSH salgısını arttırır. Sonuç olarak aşırı yüksek TSH miktarı tiroit bezin büyümesine yani guatr'a neden olur.