Food-Info.net> Gıda bileşenleri

Likopen

Likopen (E160d) domatesdeki (Lycopersicon esculentum) ana karotenoidtir. Karotenoidin bileşimi ve içeriği özellikle domatesin türüne ve meyvenin olgunluğuna çok bağlıdır. Diğer bazı bitki türlerinde olduğu gibi guavada, karpuzda, kuşburnunda ve greyfurtta da bulunur.

likopenin yapısı

bazı ürünlerdeki likopen miktarı

Kaynak: www.lycopene.org

Likopen domatese renk vermenin yanında ayrıca biçok özelliğe sahiptir. Güçlü bir antioksidandır,

dejeneratif hastalıklarla mücadelede kullanılır, kalp hastalığı gibi. Yapılan araştırmalara göre likopen konsantrasyonu arttıkça koruyucu etkisininde artığı gözlenmiştir, bu yüzden likopen konsantrasyonu yüksek, domates püresi, ketçap gibi gıdaları tüketmek bu hastalıklara karşı daha iyi korunmayı sağlar. Ancak; insan vücudu bu molekülü üretemez, bu yüzden domates gibi likopen içeren besinlerden sağlar.

Likopen dejeneratif hastalıkların önlenmesine yardımcı olur, bunu hücreler zarar görmeden önce oksijen serbest radikale elektronunu verip oksijeni nötürleyerek yapar. Serbest radikaller en azından bir tane paylaşılmamış elektronu olan moleküllerdir. Likopen bir elektron vermek suretiyle serbest molekülü stabilize eder. Likopenin bu hastalıklara karşı etkisini mümkün olduğu kadar artırabilmek için birçok çalışma yapılmaktadır. Kalp ile ilgili bir çalışmada 1,374 kişinin (bay) yağ tabakalarındaki likopenin kalp krizi riskini 50% azalttığı görülmüştür.

Likopen diğer hastalıklar üzerinde de etkilidir. Bazı kanser risklerini büyük oranda azalttığı ve antikansorojen olarak kullanılabileceği bulunmuştur. Harvard Tıp Fakültesinin 47,000 erkek hasta üzerinde yaptığı 6 yıllık çalışmaya göre haftada iki defadan fazla domates ürünlerini tüketenlerde prostat kanserine yakalanma riskinin % 21-34 azaldığı görülmüştür. Harvard Halk Sağlığı Okulu 1995' te çalışmayı dahada genişletmiş ve haftada 10 servisten fazla domates ürünlerini tüketen erkeklerde prostat kanseri riskinin %45 azaldığını tespit etmiştir; şayet 4-7 servis tüketilirse risk oranının % 20' ye düştüğü tespit edilmiştir. Illinois Üniversitesinin yaptığı bir araştırmaya göre fazla likopen tüketen bayanların az tüketenlere nazaran rahim kanserine yakalanma risklerinin 5 kat daha az olduğu saptanmıştır.

Domates bu yüzden günlük beslenmemizde çok önemli yere sahiptir ve yapılan araştırmalar kesin ise bu diğer kanser türleriyle mücadeledede ciddi bir adım olabilir. Fakat bazıları likopenin kanser riskini azalttığına inanmamaktadır. Amerika Ulusal Kanser Enstitüsü Ocak 1996' daki basın bildirisinde beta-karotenin faydasız ve zararlı olduğunu savundu. İddiaya göre uzun süreden beri sigara kullananlarda akciğer kanseri riskini arttırabileceği savunuluyordu. Likopen ile beta-karoten çok benzer olduğu için, likopeninde zararlı olduğu ima ediliyordu . Fakat likopenle ilgili herhangi bir şey yayınlamadı, zaten diğer antioksidan araştırmacılarıda iddiaya inandırılamadı.

Likopenin LDL (düşük yoğunluktaki lipoprotein) oksitlemesini azalttığı ve kandaki kolesterol seviyesini azalttığını savunan açıklamalarda bulunmaktadır.

Likopen insan plazmasındaki en baskın karotenoidtir, miktar olarak beta-karotenden ve diğer diyetsel karotenoidlerden daha fazla bulunur. Biyolojik açıdan bu durum belkide onun savunma sistemi üzerindeki önemini vurgulamaktadır. Likopen miktarı, lipofil (yağı seven) kısmından ötürü ortam ve biyolojik şartlardan etkilenmektedir. Likopen kandaki düşük ve çok düşük yoğunluktaki lipoprotein miktarını arttırır. Likopen ayrıca böbrek üstü bezlerinde, karaciğerde, testislerde ve prostatta bulunur. Diğer karotenoidlerin aksine kandaki likopen miktarı tüketilen sebze ve meyvelerle ilişkilendirilememektedir.

Araştırmalar likopenin proseslerle; sos, salça, ve ketçap şekline getirilmesinin vücut tarafından emilimini kolaylaştırdığını göstermiştir. Taze meyvede likopen meyvenin dokularıyla bağlı olduğu için sadece kısmen emilir. Prosesler sonucu meyvenin sindirim için yüzey alanı arttığından dolayı daha çok biyoyarar sağlar. Likopenin emilimini arttırmak için proseslerde kullanılan sıcaklık likopenin kimyasal yapısını büyük oranda değiştirebilir. Likopen yağda çözünebilir (A,D,E vitaminleriyle beta karoten gibi) bu yüzden yağla birlikte tüketilmesi emilimini arttırır. Her ne kadar likopen ilave olarak alınabilir formlarda bulunsa da, likopenin meyve bünyesinde alınması onu daha etkili kılar.

Kaynaklar :

• www.lycopene.org;
• http://www.chem.ox.ac.uk/mom/lycopene/lycopene.htm;
• http://chemistry.about.com/library/weekly/aa050401a.htm;
• http://www.cce.cornell.edu/food/fdharchives/030499/tomatoes.html