|
|||||
|
|||||||
|
   
Een initiatief van :Stichting Food-Info
|
| Food-Info.net> Wetenswaar > Koffie Wetenswaar achtergronddossier Koffie
Dit gedeelte van www.food-info.nl geeft achtergrondinformatie over de rubriek ‘Wetenswaar' uit de regionale dagbladen. Deze ‘Wetenswaar' beschrijft een aantal aspecten van koffie in relatie met gezondheid. In de tekst zijn enkele moeilijke begrippen onderstreept. Een toelichting van deze begrippen is te vinden onderaan de website. Bij verwijzingen naar andere websites staat beschreven of dit een Nederlandstalige (NL) of Engelstalige (EN) website betreft. De volgende onderwerpen komen achtereenvolgens aan bod:
IntroductieHet woord koffie is afkomstig van het Arabische woord gawha . Koffie werd in de 17e eeuw vanuit Arabië via Turkije in Europa geïntroduceerd.Het woord koffie is niet eenduidig; het omvat de koffieplant zelf, de zaden van de koffieplant, al dan niet geroosterde bonen, gemalen poeder van gebrande koffiebonen, als de daaruit bereide drank.
In Arabië was koffie drinken aan het eind van de 15e eeuw een dagelijks ritueel dat deel uitmaakte van de samenleving. Arabieren worden dan ook beschouwd als de eerste koffiedrinkers. Koffie is nu wereldwijd een zeer populaire drank, die gewaardeerd wordt om de smaak en de stimulerende werking. Nederlanders drinken jaarlijks circa 140 liter koffie. Dat is ongeveer 3 kopjes per dag. Met deze hoeveelheid koffie per jaar behoren Nederlanders tot de 'enthousiaste koffiedrinkers'. Alleen de Finnen, Noren, Zweden, Denen, Oostenrijkers en Zwitsers blijven ons nog voor. Nederlanders drinken vooral filterkoffie, maar de populariteit van espresso, cappuccino en senseo zijn de laatste jaren fors toegenomen. Het geslacht Coffea heeft drie soorten, die bonen leveren voor het maken van koffie: Coffea arabica (Arabische koffie), Coffea canephora (Congo koffie of robusta koffie) en Coffea liberica (Liberische koffie). De eerstgenoemde soort is de belangrijkste koffieleverancier. Van de geproduceerde koffie op de wereld bestaat 74% uit Arabische koffie, 24% uit robusta koffie en de rest is Liberische koffie. Koffie is één van de populairste dranken, die gewaardeerd wordt om de smaak en de stimulerende werking. Jaarlijks drinken Nederlanders circa 140 liter koffie, dat zijn ongeveer drie kopjes koffie per dag. Met deze hoeveelheid koffie per jaar behoren Nederlanders tot de 'enthousiaste koffiedrinkers'. Alleen de Finnen, Noren, Zweden, Denen, Oostenrijkers en Zwitsers blijven ons nog voor. Nederlanders drinken met name filterkoffie, maar de populariteit van espresso, cappuccino en senseo zijn de laatste jaren fors toegenomen. Nuttige internetadressen: Vereniging van Nederlandse Koffiebranders en Theepakkers - koffie consumptie in Nederland http://www.vnkt.nl (NL) National Coffee Association - achtergrondinformatie koffie http://www.ncausa.org (EN) International coffee organization - soorten koffie http://www.ico.org > Zoek op: about coffee (EN) Samenstelling koffieKoffie bevat meer dan achthonderd verschillende componenten, die met elkaar de smaak en de geur bepalen. Koffie (zonder suiker en melk), is een calorie-arme drank, die hoofdzakelijk uit water en kleine componenten bestaat. Hiertoe behoren o.a. cafeïne , cafestol en kahweol , welke onder de hierna volgende kopjes besproken zullen worden. Er is in Nederland onderzoek gedaan naar het gehalte aan verschillende mineralen, spoorelementen en vitamines in een gemiddeld ‘Nederlands' kopje koffie. De geanalyseerde koffie werd gezet in een huishoudelijk koffiezetapparaat met een papieren filterzakje. Uit de analyse blijkt dat consumptie van koffie (circa 5 kopjes per dag) bijdraagt aan de voorziening in de dagelijkse behoefte aan kalium (circa 26%), magnesium (circa 12%), mangaan (circa 10%) en vitamine B3 (niacine) (circa 15%). Daarnaast draagt koffiedrinken bij aan de voorziening van spoorelementen met chroom (circa 6%) en koper (circa 8%). Het relatief hoge gehalte aan kalium en magnesium in koffie kan een gunstige invloed op de bloeddruk uitoefenen (Schaafsma, 1989). Koffie bevat ook ijzer, maar het is onduidelijk in hoeverre dit beschikbaar is voor absorptie. Koffie kan de ijzeropname uit plantaardige voedingsmiddelen verminderen, bijvoorbeeld wanneer koffie gedronken wordt tijdens of kort na de maaltijd. Koffie heeft geen effect op de ijzeropname uit vlees. Recent onderzoek van het Institute for Coffee Studies (ICS) toont aan dat koffie ook een bron van antioxidanten is; het bevat onder andere chlorogeenzuur . Chlorogeenzuur is als antioxidant actief in de darmen. Daarmee zou het beschermend kunnen werken tegen darmkanker. Bron : http://www.koffieengezondheid.nl > Zoek op: koffie bevat (NL) CafeïneCafeïne komt van nature voor in koffie en in kleinere hoeveelheden in thee en coladranken en in cacao. Cafeïne is een zogenaamd derivaat van methylxantine en heet volledig: 3,7-Dihydro-1,3,7-trimethyl-1H-Purine-2,6-dione:
Figuur: structuurformule van cafeïne Omdat het een stof is die wereldwijd veel wordt gebruikt, hebben onderzoekers er ook veel studie naar gedaan. Cafeïne heeft een licht stimulerend effect op het centraal zenuwstelsel , wat resulteert in verhoogde concentratie en alertheid. De stof wordt snel via de maag en dunne darm opgenomen in de bloedbaan en heeft effect na zo'n 15 minuten. De hoeveelheid cafeïne die aanwezig is in producten, is afhankelijk van het type product, portiegrootte, en de bereidingswijze. In de tabel hieronder zijn de hoeveelheden cafeïne in diverse producten weergegeven. Espresso bevat, anders dan je zou denken, minder cafeïne dan gewone filterkoffie. Dit omdat de stoom zo snel door de koffie wordt geblazen dat uiteindelijk relatief weinig cafeïne in de kop terecht komt. Oploskoffie die meestal gevriesdroogd is, bevat ook minder cafeïne dan verse koffie. Tabel: Hoeveelheid cafeïne in diverse producten per portiegrootte
Onderzoek naar cafeïne en alertheidCafeïne verhoogt de alertheid, leerprestaties en de reactiesnelheid. Volgens een recente studie van Wyatt JK et al. (2004) is het drinken van kleine frequente hoeveelheden koffie effectiever in het verhogen van de alertheid dan het consumeren van een grote hoeveelheid koffie aan het begin van de dag. In een dubbelblind placebogecontroleerd onderzoek , moesten 16 gezonde mannen ieder uur cafeïne of een placebo innemen. De mannen die cafeïne hadden gebruikt, presteerden beter bij cognitieve testen en hadden minder last van slaapaanvallen dan mannen die geen cafeïne hadden gebruikt. Wetenschappers hebben verschillende theorieën om de alertheidverhogende werking van cafeïne te verklaren. De meesten zoeken het in het effect van cafeïne op adenosine, een lichaamseigen stof die als een natuurlijke slaappil fungeert. Cafeïne blokkeert de slaapopwekkende werking van adenosine, waardoor men wakker blijft. Bron: Reid TR. Cafeïne. In: National Geographic, januari 2005. Gevoelig voor koffie?De gevoeligheid voor cafeïne verschilt sterk per persoon. Cafeïne in overmatige hoeveelheden kan leiden tot rusteloosheid, beven, duizeligheid, suizende oren en hartkloppingen. Ook moeilijk in slaap vallen is een bekend effect. Meestal gebeurt dat bij hoeveelheden vanaf 500 milligram cafeïne per dag of meer (6 à 7 kopjes koffie). Naast het matigen van de koffieconsumptie kan ook cafeïnevrije koffie oplossing bieden. Er zijn diverse procédés waarmee de koffieboon wordt gedecafeïneerd. Daarna worden de bonen op de gebruikelijke manier gemengd (melangeren genaamd) en vervolgens gebrand. Cafeïnevrije koffie is in diverse vormen (bonen, gemalen) en soorten (espresso, oploskoffie) te koop. Na ongeveer 5 uur is de helft van alle cafeïne die is opgenomen weer uit het lichaam verdwenen, afgebroken door de lever of uitgescheiden via de urine. Bij rokers gaat dat proces tweemaal zo snel, bij een zwangere vrouw duurt het veel langer.
Kahweol en CafestolKoffiebonen bevatten vet, het zogenaamde koffievet. Dit vet wordt met het hete water uit de bonen geëxtraheerd en komt als kleine vetdruppeljes in de koffie terecht. Cafestol en kahweol zijn zulke vetten. Beide stoffen behoren tot de zogenoemde terpenoiden. Ze verhogen in beperkte mate het cholesterolgehalte van het bloed. Bij filterkoffie, gezet met een papieren filter zoals in Nederland gebruikelijk is, blijven deze stoffen echter in het filter achter. Mensen met een verhoogd cholesterolgehalte doen er daarom goed aan te kiezen voor koffie die is gezet met een papieren filter of voor oploskoffie. Ook cafeïnevrije koffie heeft geen invloed op het cholesterolgehalte van het bloed. Bron : www.voedingscentrum.nl > Zoek op: vragen?> gezond eten (NL)
Figuur: Cafestol
Tabel: Hoeveelheden terpenoiden (vetten) in 1 kop koffie
Bron: Rob Urgert en Martijn Katan, Wageningen Universiteit. The cholesterol-raising factor from coffee beans. Annual Review of Nutrition 1997;17:305-24 BereidingswijzeFilterkoffie In Nederland wordt koffie meestal gezet met een koffiefilter. Die koffie bevat weinig cholesterolverhogende stoffen, omdat het papieren filter het koffievet tegenhoudt. Cafetière-koffie Kookkoffie, ook wel cafetière-koffie genoemd, bevat veel cholesterolverhogende stoffen. Voor cafetière-koffie wordt gebruik gemaakt van een metalen filter dat naar beneden gedrukt wordt. Deze filters houden het vet niet tegen, waardoor de cholesterolverhogende stoffen in de koffie terecht komen. Senseo Bij koffiezetten in een Senseo apparaat wordt niet veel druk opgebouwd en daardoor belanden weinig cholesterolverhogende stoffen in de koffie. Het grootste deel blijft bovendien achter in het papieren filter. Turkse koffie Ook Turkse koffie bevat hoge concentraties aan cafestol en kahweol en is dus ook cholesterolverhogend. Niet alleen de bereidingswijze is van belang, ook de soort koffie is van belang. De groeicondities van de plant bepalen hoeveel kahweol en cafestol gevormd worden. Arabica bonen bevatten bijvoorbeeld meer terpenoiden dan robusta bonen. De verschillen tussen de verschillende rassen zijn echter vrij klein. Bovendien is de meeste koffie in de supermarkt een mengsel van verschillende rassen en afkomstig uit verschillende landen. Voor mensen die over dit onderwerp meer willen weten is er een proefschrift verschenen: Health effects of unfiltered coffee, van Rob Urgert. Het is uitgevoerd bij de sectie Humane Voeding van Wageningen Universiteit en is via de bibliotheek van Wageningen UR te lenen (library.wur.nl ). Het ISBN nummer is 90-5485-671-8. Onderzoek naar koffie en hart- en vaatziektenTot op heden hebben onderzoekers nog geen eenduidig antwoord gegeven op de vraag of het drinken van koffie leidt tot een grotere kans op hart- en vaatziekten. Wel is het effect van koffie op de bloeddruk, het homocysteïnegehalte en het cholesterolgehalte in het bloed onderzocht. En de veranderingen die koffie in het lichaam teweegbrengt, zouden vervolgens kunnen leiden tot een grotere kans op hart- en vaatziekten. Bloeddruk Het effect van koffie op de bloeddruk is eind jaren tachtig en begin jaren negentig uitgebreid onderzocht. Daaruit bleek dat koffie door de stof cafeïne een tijdelijke, lichte stijging van de bloeddruk veroorzaakt. De studies over de lange termijn effecten van cafeïne op de bloeddruk zijn echter controversieel. Waarschijnlijk heeft een regelmatige consumptie van koffie een beperkte tot geen invloed op de bloeddruk van gezonde mensen. Maar bij ouderen en mensen met een verhoogde bloeddruk, zou het innemen van meer dan 250 mg cafeïne per dag (ongeveer 2,5 kop koffie) een verhoging van de bloeddruk kunnen veroorzaken. Homocysteïne Een andere risicofactor voor hart- en vaatziekten is een verhoogd homocysteïnegehalte. Vermoedelijk kan een verhoging van 10% van het homocysteïne-gehalte in het bloed, de kans op hart- en vaatziekten met 10-15% vergroten. Het drinken van grote hoeveelheden koffie, leidde in sommige onderzoeken tot een verhoging van het homocysteïnegehalte. Men weet nog niet hoe dit wordt veroorzaakt; mogelijk komt dit door de koffiebestanddelen chlorogeenzuur of cafeïne. Cholesterol Koffie bevat nooit de stof cholesterol, want deze stof komt uitsluitend voor in producten van dierlijke oorsprong. Koffie bevat echter wel cholesterolverhogende stoffen. Diverse onderzoeken met vrijwilligers hebben uitgewezen dat de stoffen cafestol en kahweol verantwoordelijk zijn voor de verhoging van het cholesterolgehalte. Het drinken van 5 of meer koppen ongefilterde koffie verhoogt het totaal-cholesterol , met name het LDL-cholesterol , door middel van de componenten cafestol en kahweol. Bovenstaande suggereert dat verschillende componenten uit koffie (cafeïne, chlorogeenzuur, cafestol en kahweol) effect hebben op risicofactoren voor hart- en vaatziekten. Dit wil echter niet zeggen dat koffie hart- en vaatziekten veroorzaakt. Dat verband is nog niet direct aangetoond. Er zal dus nog meer onderzoek nodig zijn voordat dit soort uitspraken gedaan kunnen worden. Onderzoek naar koffie en diabetesVier of meer koppen koffie per dag lijken de kans op diabetes type 2 te verkleinen. Amerikaanse onderzoekers van Harvard bevestigden daarmee wat vorig jaar was ontdekt door Nederlandse onderzoekers. Ook onderzoekers van het RIVM stelden vast dat veel koffie drinken gepaard gaat met een lagere kans om diabetes type 2 te krijgen. Dit was op basis van gegevens van meer dan 17.000 personen. Het risico op diabetes was bij 7 of meer kopjes koffie per dag 50% lager dan bij 0-2 kopjes per dag, waarbij werd gecorrigeerd voor mogelijk verstorende factoren (o.a. leeftijd, gewicht, beweging, alcohol, roken, hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en een verhoogd cholesterolgehalte). Conclusies zijn echter niet zo snel te trekken. Er is niet voor niets meerdere keren onderzoek gedaan naar dit onderwerp. Het is namelijk erg onwaarschijnlijk dat koffie zou helpen bij het voorkomen van diabetes. Cafeïne heeft namelijk als snelwerkend effect dat het lichaam minder gevoelig wordt voor insuline , waardoor het glucosegehalte in het bloed stijgt. Mogelijk werkt koffie op langere termijn anders. De onderzoekers weten nog niet precies waarom dat zo is. Misschien komt het doordat cafeïne de verbranding van calorieën stimuleert, waardoor mensen minder snel dik worden en daarom minder vaak type 2 diabetes krijgen. Maar ook kan het zijn dat andere stoffen die in koffie zitten, zoals chlorogeenzuur, voor bescherming tegen type 2 diabetes zorgen. Of dat bijvoorbeeld de manier van koffiebonen branden een rol speelt. Thee en cafeïnevrije koffie hadden overigens geen beschermend effect. Kortom, meer onderzoek is nodig om precies te kunnen zeggen wat het geheim van koffie is. Onderzoekers waarschuwen om niet meteen hele sloten koffie te gaan drinken. Daarvoor is nog te weinig bekend. Verder onderzoek is in volle gang. Bron : www.diabetesfonds.nl > Zoek op: nieuws > archief > koffie drinken tegen type 2 diabetes? (NL) Onderzoek naar koffie en overige aandoeningenNaast de voordelige effecten van koffie op de geest (alertheid) en de mogelijk nadelige effecten van koffie op het hart, zijn er nog vele andere aandoeningen in relatie gebracht met koffie. Zo wordt gesuggereerd dat koffie de ontwikkeling van bepaalde vormen van kanker (prostaat- en blaaskanker) negatief zou kunnen beïnvloeden. Diverse soorten darmkanker zouden juist weer beschermd kunnen worden door antioxidanten of de vetachtige stoffen cafestol en kahweol uit koffie. Ook de kans op de ziekte van Parkinson en de ziekte van Alzheimer lijkt te worden verkleind door koffie, echter nu door cafeïne. Cafeïne is bovendien een gunstige stof voor astma-patiënten, doordat de bronchiën meer ontspannen en daardoor verwijden. Hiervoor is 7 mg cafeïne per kg lichaamsgewicht nodig, dat voor een gemiddeld persoon neerkomt op 3 grote koppen koffie per dag. Koffie is mogelijk zelfs preventief tegen gal- en nierstenen en levercirrose. Al deze conclusies zijn echter gebaseerd op schaars - en niet altijd van goede kwaliteit - onderzoek met kleine groepen proefpersonen. Er moet dus nog veel onduidelijkheid over de effecten van koffie op onze gezondheid worden opgehelderd. Nuttige internetadressen: National Coffee Association : http://coffeescience.org (EN) Voorlichtingsbureau voor koffie en gezondheid : http://www.koffieengezondheid.nl (NL)
Algemene linksBelgisch Koffiebureau : http://www.koffiebureaucafe.be (NL) Koffie en thee informatie bureau : http://www.koffiethee.nl (NL) The Coffee Science Information Centre : http://www.cosic.org (EN)
BegrippenAntioxidant: verbinding die in het lichaam vrije radicalen onschadelijk kan maken. Vrije radicalen zijn moleculen met één of meer ongepaarde elektronen, die oxidatieve schade kunnen aanrichten in het lichaam. Alzheimer: ongeneeslijke hersenziekte, waarbij de cellen in sommige delen van de hersenen ophouden te functioneren en afsterven. Centraal zenuwstelsel : hersenen en ruggenmerg. Chlorogeenzuur: organisch zuur uit koffie. Derivaat : afgeleide, iets dat verkregen is uit andere stoffen. Diabetes type 2 : chronische stofwisselingsziekte, die gepaard gaat met een te hoog glucosegehalte in het bloed. Type 2 diabetes ontstaat meestal op latere leeftijd als gevolg van stoornissen in de afscheiding van insuline en/ of het niet optimaal benutten van de aanwezige insuline door weefsels. Dubbelblind placebo-gecontroleerd onderzoek : type onderzoek waarbij personen worden ingedeeld in een experimentele of controlegroep. Noch de onderzoekspersoon, noch de onderzoeker weet wie de te onderzoeken substantie en wie de placebo krijgt toegediend. Deze methode sluit elk persoonlijk vooroordeel uit. Glucosegehalte : suikergehalte in het bloed. Homocysteïnegehalte : gehalte aan een afbraakproduct van de eiwitstofwisseling. Insuline : glucoseverlagend hormoon; is nodig bij de opname van glucose. LDL-cholesterol: 'lage dichtheids lipoproteïne', transportdeeltje dat cholesterol naar de verschillende delen van het lichaam vervoert. Onderweg kan cholesterol zich gemakkelijk in de wanden van slagaders nestelen en zo een vernauwing veroorzaken. LDL-cholesterol wordt daarom ook wel slecht cholesterol genoemd. Parkinson: ziekte waarbij zenuwcellen in de middenhersenen afsterven, wat een voortschrijdende stoornis van de motoriek veroorzaakt. Placebo : schijngeneesmiddel; stof (tablet, poeder, enz.) die uiterlijk en in smaak overeenkomt met een bekend medicament, maar geen werkzame bestanddelen bevat. Totaal-cholesterol: al het cholesterol dat verpakt zit in de deeltjes VLDL, LDL, en HDL. (VLDL: transportdeeltje dat met name triglyceriden -vetten- vervoert; HDL: transportdeeltje dat cholesterol naar de lever afvoert - ook wel goed cholesterol genoemd.)
AuteursNynke Bergsma, student Master of Science programma Food Safety (Voedselveiligheid) , Wageningen Universiteit Annemarie Zuur, student Master of Science programma Nutrition and Health (Voeding en Gezondheid) , Wageningen Universiteit
KOFFIEHieronder de tekst zoals deze de GPD-kranten begin januari 2005 is verschenen. Als je alle wetenschappers die onderzoek doen naar koffie bij elkaar brengt, heb je een behoorlijk congrescentrum nodig. En een strak vergaderschema, anders wordt het chaos. Vergroot koffie de kans op een hartinfarct? Jazeker, zeggen sommigen op grond van gedegen onderzoek. Niet waar, beweren anderen even verantwoord. Is koffie goed tegen gal- en nierstenen, diabetes, astma en de ziektes van Alzheimer en Parkinson, zoals wel gesuggereerd wordt? Al even onduidelijk. Gelukkig biedt de koffiewetenschap ook houvast. Geleerden zijn het er over eens dat je beter geen grote hoeveelheden ongefilterde koffie kunt drinken. Althans wanneer je bang bent voor een hart- of vaatziekte en hecht aan een laag cholesterolgehalte. Doe dan kalmpjes aan met Turkse en Scandinavische koffie, waarin de prut wordt meegekookt, en met koffie uit de cafetière, zo'n glazen pot waar je een zuiger doorheen moet duwen. Kies voor filterkoffie, dan is er niks aan de hand. Dat zit zo. Koffie bevat olie met de bestanddelen cafestol en kahweol, die het cholesterolgehalte in het bloed doen stijgen. Sterker: er is in ons voedsel geen krachtiger cholesterolverhogend bestanddeel bekend dan cafestol. Doodgewone papieren huishoudfilters houden ze voor 100% tegen. Maar laat een groepje proefpersonen een maand lang dagelijks vier kopjes ongefilterde koffie uit de cafetière drinken, en hun cholesterolniveau zal stijgen met gemiddeld 0,13 mmol/l. Dat is niet veel, maar ook niet weinig. De Finnen, zware koffiedrinkers, zijn de afgelopen jaren massaal overgestapt op gefilterde koffie. Berekend is dat daardoor hun cholesterolgehalte met gemiddeld bijna tien procent is gedaald en het risico op het krijgen van hart- en vaatziekten met 20 procent. Ook oploskoffie is prima, evenals Senseo-koffie, met iedere portie zijn eigen papieren kussensloopje. Senseo bevat nauwelijks cafestol en kahweol. Omdat de Senseo-'pads' vrij dun zijn, vereiste dat wel een speciaal soort filterpapier. Wageningse onderzoekers hebben inmiddels vastgesteld dat sommige bedrijfsautomaten met dunne filterpapiertjes wèl koffie leveren met vrij wat cafestol en kahweol erin. En espresso? Gen groot probleem. Er zit cafestol in, maar niet zoveel als in de cafetière-koffie. Waarschijnlijk blijft de meeste cafestol hangen in het koffiedik. Cafestol komt toch vooral in de vloeistof terecht als het water de deeltjes vrij kan omspoelen. Blijft over het bekendste bestanddeel van koffie: cafeïne. Dat is een oppepper en wordt vanouds vaak negatief geassocieerd met verslaving. Maar zoveel is er niet mee mis. Natuurlijk, wie stopt met koffiedrinken kan een paar dagen last hebben van hoofdpijn en koffiejunks met een hoge bloeddruk en hartproblemen kunnen zich het beste beperken tot 4 à 5 kopjes per dag. Wie voor het slapengaan nog koffie drinkt blijft langer wakker en slaapt onrustiger. Talrijke studies bevestigen echter ook wat alle koffiedrinkers wel weten: een lekker kopje koffie vergroot de oplettendheid. In samenwerking met Wageningen Universiteit .
safety.htm
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
Food-Info.net is an initiative of Stichting Food-Info, The Netherlands | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
