Probiotica

De definitie van een probioticum is:

Een probioticum is een levend microbiologisch voedingssupplement, dat de gezondheid van de gastheer bevordert, door het microbiële evenwicht in de darm te verbeteren.

Het begrip probioticum (probiotisch) is afgeleid van het Griekse 'voor het leven' en heeft in de loop der tijd verschillende betekenissen gehad. In alle gevallen echter hield het een bacterieel product in dat de gezondheid zou stimuleren.

Uit de definitie volgen een aantal conclusies, namelijk 1) het gaat om een levende bacterie, die 2) via het voedsel wordt toegediend en 3) in staat dient te zijn de darm te bereiken om daar een gunstige invloed uit te oefenen.
Dit houdt in dat een bacterie in ieder geval zuurbestendig moet zijn, onder anaërobe (=zuurstofloze) condities kan groeien en geen nadelige eigenschappen mag hebben.
Deze criteria beperken de hoeveelheid bacteriesoorten en stammen die toegepast kunnen worden tot de volgende groepen bacteriën: Lactobacillus, Streptococcus en Bifidobacterium soorten. Deze drie bacteriegeslachten behoren allen tot de zgn melkzuurbacteriën en komen van nature voor in zowel de darm als in gefermenteerde (=zure) zuivelproducten. Behalve bacteriën worden ook enkele gisten toegepast, vooral in veevoeding.

Naamgeving

Bij probiotica gaat het vooral om de eigenschappen van de specifieke bacterie stam . Een bacteriestam is een type van een bacteriesoort, analoog aan het onderstaande voorbeeld:
Bacteriegroep = Duitse auto = melkzuurbacteriën
Bacteriegeslacht = Volkswagen = Lactobacillus
Bacteriesoort = VW Golf = Lb. acidophilus
Bacteriestam = VW Golf 1.4 D = Lb. acidophilus LC1

Iedereen weet dat een VW Golf 1.4 D andere eigenschappen heeft dan een VW Golf 2.0 turbo injectie, maar dat zie je niet aan de buitenkant. Hetzelfde geldt voor bacteriestammen, aan de buitenkant hetzelfde, maar de motor (in dit geval de biologische eigenschappen) zijn anders. Vandaar dat claims en effecten van probiotica alleen kunnen worden toegeschreven aan stammen, niet aan soorten of geslachten.

Zie ook het tweede kader over ‘meeliften'

Van oudsher worden probiotica toegediend in de vorm van yoghurt en andere gefermenteerde zuivelproducten. Echter de stammen die van nature in die producten voorkomen bleken niet altijd de gewenste eigenschappen te hebben voor het gebruik als probioticum.

De grote claim op deze stammen is de bevordering van de gezondheid in het algemeen. Welke eigenschappen worden nu aan deze stammen, met name Bifidobacterium sp. en Lactobacillus acidophilus toegeschreven? Dit zijn de volgende:
- het remmen van ongewenste bacteriën, zoals E.coli en Cl. perfringens,
- voorkómen van diarrhee door rotavirussen en Salmonella,
- verminderen effecten van Candida infecties,
- het positief beïnvloeden van het cholesterolmetabolisme,
- het remmen, direct of indirect, van het ontstaan van darmkanker,
- het bevorderen van de immuunrespons,
- het produceren van vitamines,
- verbeterde stoelgang,
- het bevorderen van de opname van mineralen, met name calcium,
- de afbraak van lactose, van belang bij lactose-intolerantie,

De meeste van deze claims zijn vrij vaag en ontbreken (meestal) harde data, met name in studies met gezonde volwassen vrijwilligers. De meeste van deze effecten zijn zeer stam-afhankelijk, waardoor effecten niet te voorspellen zijn voor een willekeurig product. Met name het remmen van diarrhee, verhelpen/verminderen van lactose-intolerantie, een verbeterde stoelgang en remmen van Candida infecties zijn goed onderbouwd. De andere claims zijn in wetenschappelijke kringen niet goed beschreven. Voor ieder product en stam moet dit onderzocht worden. Dit is helaas vaak niet het geval.

Klik hier voor een uitgebreider overzicht van effecten van probiotica.

Er zijn veel producten op de markt, zowel zuivelproducten (Yakult, Vifit, Fysiq), als pillen en poeders. Ook Biogarde producten vallen onder probiotica.

Of probiotica daadwerkelijk helpen is dus heel moeilijk te voorspellen, ieder mens kan anders reageren. Er zijn veel producten in de handel waarvan de werking zeer twijfelachtig is, met name omdat er geen levende bacteriën in aan te treffen zijn, of die zeer achterhaalde naamgeving hanteren. In een onderzoek van de consumentenbond enkele jaren geleden kwam naar voren dat 80% van de producten niet aan de normen voldeden en dat enkele producten zelfs steriel waren (ondanks de claim dat er veel bacteriën in zouden zitten).

Aangezien de naamgeving van bacteriën de laatste decennia regelmatig is gewijzigd, is het noodzakelijk om de juiste stamnaam of stamnummer (die wijzigen nooit) op het etiket te vermelden. Hierdoor blijft het voor de consument of diëtiste mogelijk om de mogelijke claim te verifiëren. Als de naamgeving niet is aangepast, kan je uitgaan van het feit dat de producenten niet op de hoogte van de ontwikkelingen van de laatste 10 jaar.
In twijfelgevallen over de gebruikte naam/informatie en/of claims vraag altijd de importeur/producent om harde gegevens (géén reclamepraatjes). Goede leveranciers verstrekken deze gegevens.

Meeliften

Bij het opvragen van gegevens of het lezen van reclamemateriaal over probiotica let dan op het verschijnsel ‘meeliften'. Meeliften houdt in dat een producent gegevens presenteert, die niet verkregen zijn met de door de producent gebruikte stam.

Heel gebruikelijk is dat een producent (meestal van pillen of poeders) op internet een informatiepagina heeft over een product. Bijvoorbeeld met Lactobacillus casei. Meestal wordt ook geen stamnummer of type aangegeven. Op de site wordt dan allerlei informatie aangehaald over diverse Lactobacillus casei stammen of zelfs van Lactobacillus acidophilus of andere bacteriën. Dit klinkt allemaal heel logisch, maar uitgaande van het autovoorbeeld in het vorige kader krijg je:

Een autofabrikant verkoopt een VW Passat 2.0 D. Hij prijst de (rij)eigenschappen van deze auto aan met informatie over allerlei andere typen VW Passat (andere Lb. casei stammen), en zelfs met de eigenschappen van een VW Golf (Lb. acidophilus ) of van een BMW (bijv. bifidobacteriën).
Geen enkele consument neemt deze verkoper nog serieus... maar bij bacteriën wordt het heel vaak gedaan....
De reden hiervan is dat onderzoek kostbaar is en vele kleine fabrikanten geen onderzoek kunnen betalen, maar wel iets willen verkopen (waarvan de werking dus op z'n minst twijfelachtig is)

Als consument kan je het kaf van het koren scheiden door te letten op de volgende aspecten:
- foute namen
- fantasienamen (dwz namen van niet beschreven en niet bestaande bacteriën (vergelijkbaar met een Volkswagen Corolla...)
- stamnummers
- consumenteninformatielijn

Foute namen

Wanneer de volgende bacteriën in de producten zouden zitten, is de leverancier niet op de hoogte :
Lactobacillus bifidus , deze naam mag sinds 1969 (!) niet meer gebruikt worden. Producenten met deze naam zijn dus zeker niet op de hoogte van de wetenschappelijke ontwikkelingen en de werking kan in twijfel worden getrokken. Het betreft hier tegenwoordig een grote groep bacteriën, ieder met een eigen werking. (analoog: je zegt feitelijk dat je een Duitse auto hebt. Dat is alle informatie die je hebt, je kan daar niets uit afleiden mbt de eigenschappen)
Als een producent aangeeft dat een zuivelproduct Lactobacillus bifidus bevat, geeft dat evenveel informatie als te zeggen dat het gemaakt is met melk. Niets dus.

Streptococcus faecium , deze naam is al meer dan 15 jaar niet meer in gebruik. Aangezien hier ook pathogene (=potentieel gevaarlijke) stammen van bekend zijn, is het zaak om goed te weten om welke bacterie het gaat. De juiste naam is Enterococcus faecium.

Fantasienamen

Lactobacillus sporogenes, deze naam is een fantasienaam. Er bestaat geen bacterie met die naam. Er wordt geclaimd dat deze bacterie sporen zou maken. Per definitie kunnen lactobacillen echter geen sporen maken. Er wordt wel vermeld (door de producent !) dat het gaat om een Bacillus coagulans, een bodembacterie, die niet van nature in de darm voorkomt. Zie hier voor meer informatie over deze 'bacterie' (Engelstalig).

Lactobacillus caucasicus is ook een fantasienaam. De naam is op enkele producten en internet aangetroffen, maar het is volkomen onduidelijk om welke bacterie het gaat.

Zie hier voor een overzicht van wetenschappelijk erkende bacterienamen (Engelstalig).

Goed onderzochte bacteriën:

Een aantal voorbeelden van goed onderzochte stammen/bacteriën zijn de volgende (overigens wil dit niet zeggen dat deze producten altijd werkzaam zijn voor alle toepassingen, ook hier geldt, raadpleeg de leverancier/producent !):
Lactobacillus casei Shirota (nu LCS), de stam in het product Yakult.
Lactobacillus rhamnosus LGG, de stam in het product Vifit, en in vele buitenlandse producten
Lactobacillus acidophilus LA7, met name in buitenlandse producten
Lactobacillus acidophilus LA5, veel gebruikt, met name in poeders en pillen
Lactobacillus acidophilus DDS, met name in poeders en pillen
Lactobacillus reuteri, niet in Nederland
Bifidobacterium lactis, BB12, een veel gebruikte bifidobacterie (ook nog wel als B. bifidum aangeduid, waaraan de stam zeer nauw verwant is)
Bifidobacterium longum BB536, in diverse producten
Lactobacillus johnsonii La1 (ook LC1), de stam van Nestlé
Bifidobacterium animalis DN-173 010 (Bifidus Essentis), gebruikt door Danone

Verder zijn er een groot aantal producten in de handel met mengsels van mogelijke probiotische bacteriën. Diverse poedervormige mengsels, met name die alleen via artsen en diëtisten verkrijgbaar zijn, zijn van goede kwaliteit. Veel geïmporteerde poedervormige producten daarentegen zijn twijfelachtig.

Uit het onderzoek van de consumentenbond kwam naar voren dat de volgende producten (destijds) voldeden aan de juiste naam en vooral ook de juiste hoeveelheid levende bacteriën:
- zuivelproducten van Yakult, Danone en Vifit
- poeders van Orthica en Dr. Vogel
Dit was de situatie in 2000, er verschijnen regelmatig nieuwe producten, waarvan een deel zeer zeker van goede kwaliteit.
Indien u twijfelt kunnen we informatie geven nav de naamgeving op het etiket, dat is meestal al voldoende aanwijzing over het niet betrouwbaar zijn van een product. Mocht u hierover vragen hebben, mail dan de etiketinformatie (namen en nummers van bacteriën) door naar ralf.hartemink@wur.nl .

Food-Info.net is an initiative of Stichting Food-Info, The Netherlands

Een initiatief van :