Χλωριούχο (Cl) / Νάτριο (Na)

Εισαγωγή
Πηγές τροφίμων
Προτεινόμενη Ημερήσια Πρόσληψη
Λειτουργίες στο σώμα
Έλλειψη
Τοξικότητα
Ρύθμιση
Ερωτήσεις και απαντήσεις
Πηγές

Εισαγωγή

Το αλάτι (χλωριούχο νάτριο) είναι ουσιαστικό για τη ζωή. Η σωστή ρύθμιση της συγκέντρωσης του νατρίου και χλωρίου στο σώμα είναι τόσο σημαντική που πολλοί μηχανισμοί πρέπει να συλλειτουργήσουν σωστά ώστε να επιτευχθεί. Αν και οι επιστήμονες συμφωνούν ότι ένα ελάχιστο ποσό άλατος απαιτείται για την επιβίωση, οι επιπτώσεις στην υγεία της υπερβολικής λήψης άλατος αποτελούν έναν τομέα ιδιαίτερης διαμάχης μεταξύ των επιστημόνων, των νοσοκομειακών γιατρών και των εμπειρογνωμόνων δημόσιας υγείας.

Το νάτριο (Na +) και το χλώριο (Cl -) είναι τα κύρια ιόντα στο εξωκυτταρικό υγρό, το οποίο περιλαμβάνει το πλάσμα αίματος. Με αυτήν τη μορφή διαδραματίζουν κρίσιμους ρόλους σε διάφορες διαδικασίες διατήρησης της ζωής.

Πηγές τροφίμων

Το μεγαλύτερο μέρος του νατρίου και του χλωρίου στη διατροφή προέρχεται από το άλας. Οι χαμηλότερες λήψεις άλατος συνδέονται με διατροφές που στηρίζονται σε μη επεξεργασμένα τρόφιμα, ειδικά φρούτα, λαχανικά, και όσπρια.

Τα μεταλλικά στοιχεία στις φυτικές τροφές μπορούν να ποικίλουν από μέρος σε μέρος επειδή η περιεκτικότητα του εδάφους σε μέταλλα ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφία.

Μερικές σημαντικές πηγές τροφίμων νατρίου:


Σαλάμι	Ζαμπόν	Κέτσαπ	Ψωμί	Νιφάδες Καλαμποκιού

Αλμυρά Κουλούρια	Πατατάκια	Σούπες	Μπέικον	Σάντουιτς με λουκάνικο

Προτεινόμενη ημερήσια πρόσληψη (RDA)

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει θέσει ένα RDA για το γενικό πληθυσμό.

Λειτουργίες στο σώμα

Διατήρηση του δυναμικού των μεμβρανών

Το νάτριο και το χλώριο είναι ηλεκτρολύτες που συμβάλλουν στη διατήρηση των διαφορών συγκέντρωσης και φορτίου κατά μήκος των μεμβρανών των κυττάρων Το κάλιο είναι θετικά φορτισμένο ιόν (κατιόν) και βρίσκεται κυρίως στο υγρό στο εσωτερικό των κυττάρων ενώ το νάτριο είναι το κυρίαρχο κατιόν στο εξωκυτταρικό υγρό. Οι συγκεντρώσεις του καλίου είναι περίπου 30 φορές μεγαλύτερες στο εσωτερικό από ότι στο εξωτερικό των κυττάρων, ενώ οι συγκεντρώσεις του νατρίου είναι περισσότερο από 10 φορές μικρότερες στο εσωτερικό από ότι στο εξωτερικό. Οι διαφορά της συγκέντρωσης του νατρίου και καλίου κατά μήκος της κυτταρικής μεμβράνης δημιουργεί μια ηλεκτροχημική κλίση γνωστή ως δυναμικό των μεμβρανών. Το δυναμικό της μεμβράνης ενός κυττάρου διατηρείται από τις ιονικές αντλίες στη μεμβράνη, ειδικά οι αντλίες νάτριο/κάλιο ΑTPάση. Αυτές οι αντλίες χρησιμοποιούν ΑΤΡ (ενέργεια) ώστε να αντλήσουν το νάτριο έξω από το κύτταρο και να το ανταλλάξουν με το κάλιο. Η δραστηριότητά τους έχει υπολογιστεί ότι αποτελεί το 20%-40% των ενεργειακών δαπανών σε έναν μέσο ενήλικα. Το μεγάλο ποσοστό της ενέργειας που αφιερώνεται στη διατήρηση αυτής της κλίσης συγκέντρωσης νατρίου/καλίου υπογραμμίζει τη σημασία αυτής της λειτουργίας στη στήριξη της ζωής. Ο αυστηρός έλεγχος του δυναμικού των μεμβρανών των κυττάρων είναι κρίσιμος για τη μετάδοση της ώθησης των νεύρων, τη συστολή μυών, και την καρδιακή λειτουργία.

Απορρόφηση και μεταφορά θρεπτικών συστατικών

Η απορρόφηση του νατρίου στο λεπτό έντερο παίζει σημαντικό ρόλο στην απορρόφηση του χλωρίου, των αμινοξέων, της γλυκόζης και του νερού. Παρόμοιοι μηχανισμοί συμμετέχουν και στην επαναπορρόφηση αυτών των θρεπτικών συστατικών έπειτα από το φιλτράρισμά τους από το αίμα στα νεφρά. Το χλώριο στη μορφή του υδροχλωρίου (HCl) είναι επίσης σημαντικό συστατικό στο γαστρικό υγρό, το οποίο βοηθά την πέψη και την απορρόφηση πολλών θρεπτικών συστατικών.

Διατήρηση του όγκου και της πίεσης του αίματος

Επειδή το νάτριο είναι κυρίαρχο στον όγκο του εξωκυτταρικού υγρού συμπεριλαμβανομένου και του αίματος, ένας αριθμός από φυσιολογικούς μηχανισμούς που ρυθμίζουν τον όγκο και την πίεση του αίματος λειτουργεί με το να ρυθμίζει την ποσότητα του νατρίου στο σώμα. Στο κυκλοφορικό σύστημα οι νευρικοί αποδέκτες πίεσης αισθάνονται τις μεταβολές στην πίεση και στέλνουν σήματα διέγερσης ή καταστολής στο νευρικό σύστημα και/ ή στους ενδοκρινικούς αδένες ώστε να προκαλέσουν τη ρύθμιση του νατρίου από τα νεφρά. Γενικά η κατακράτηση νατρίου έχει ως αποτέλεσμα την κατακράτηση νερού ενώ η απώλεια νατρίου έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια νερού. Δύο από τα πολλά συστήματα που επηρεάζουν την πίεση και τον όγκο του αίματος μέσω της ρύθμισης του νατρίου είναι το σύστημα ρενίνης-αγγειοτασίνης και το σύστημα αντί-διουρητικών ορμονών (AdH).

Σύστημα ρενίνης-αγγειοτασίνης-αλδοστερόνης - Ως αντίδραση σε μια σημαντική απώλεια όγκου ή πίεσης στο αίμα (π.χ σοβαρή απώλεια αίματος ή αφυδάτωση), τα νεφρά απελευθερώνουν ρενίνη στο κυκλοφορικό. Η ρενίνη είναι ένα ένζυμο η οποία διασπά ένα μικρό πεπτίδιο (αγγειοτασίνη I) από μια μεγαλύτερη πρωτεΐνη (αγγειοτασιογόνα) η οποία παράγεται στο συκώτι. Η αγγειοτασίνη I διασπάται στο μικρότερο πεπτίδιο (αγγειοτασίνη II) από το μετατρεπτικό ένζυμο αγγειοτασίνης (ACE), ένα ένζυμο που βρίσκεται στην εσωτερική επιφάνεια των αγγείων του αίματος καθώς και στους πνεύμονες, το συκώτι και τα νεφρά. Η αγγειοτασίνη II προκαλεί σύσφιξη των μικρών αρτηριών που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της πίεσης του αίματος.

Η αγγειοτασίνη II είναι επίσης ισχυρό διεγερτικό στη σύνθεση της αλδοστερόνης από τα επινεφρίδια. Η αλδοστερόνη είναι στεροειδής ορμόνη που επιδρά στα νεφρά ώστε να αυξήσει την επαναρρόφηση του νατρίου και την αππέκριση του καλίου. Η κατακράτηση νατρίου από τα νεφρά αυξάνει την κατακράτηση νερού που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του όγκου του αίματος και της πίεσης.

Αντι-διουρητικό ορμονικό σύστημα (ADH ) - Η έκκριση ADH από τους αδένες τους σχετικούς με την απόφυση, προκαλείται από μια σημαντική μείωση στον όγκο και την πίεση του αίματος. Το ADH δρα στα νεφρά και αυξάνει την επαναρρόφηση του νερού.

Έλλειψη

Η έλλειψη νατρίου (και χλωρίου) δεν προκύπτει σε γενικές γραμμές από ανεπαρκή λήψη από τη διατροφή, ακόμα και στις περιπτώσεις διατροφής με πολύ μικρή ποσότητα άλατος. Εντούτοις η χρήση διουρητικών καθώς και εκτεταμένη διάρροια και/ ή εμετός (για παράδειγμα στην περίπτωση της χολέρας) μπορούν να εξαντλήσουν τα αποθέματα ιόντων νατρίου και χλωρίου του σώματος. Αυτό οδηγεί στην μεταβολική αλκάλωση, μια πάθηση η οποία έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του pH του αίματος.

Στα συμπτώματα της μεταβολικής αλκάλωσης περιλαμβάνεται η μεταβολή του pH των ούρων από αλκαλικό σε όξινο καθώς και υπερβολική αποβολή καλίου. Η μεταβολική αλκάλωση με ανεπάρκεια καλίου στο αίμα (Υποκαλιακή μεταβολική αλκάλωση) είναι μια βαριά έλλειψη σε κάλιο, η οποία συνοδεύεται από μια αύξηση στο pH του αίματος και των ιστών. Η δυσλειτουργία αυτή επηρεάζει την μυϊκή λειτουργία και έχει ως αποτέλεσμα στη δυσκολία στην αναπνοή και την κατάποση και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να επιφέρει το θάνατο.

Τοξικότητα

Υπερβολική λήψη χλωριούχου νατρίου μπορεί να προκαλέσει αύξηση στον όγκο του εξωκυτταρικού υγρού καθώς το νερό αποβάλλεται από τα κύτταρα ώστε να διατηρηθεί σε κανονικά επίπεδα η συγκέντρωση του νατρίου. Εντούτοις, εφόσον οι ανάγκες σε νερό μπορούν να ικανοποιηθούν, τα νεφρά όταν λειτουργούν κανονικά μπορούν να αποβάλλουν την περίσσεια του νατρίου και να επαναφέρουν το σύστημα σε κανονικά επίπεδα. Η λήψη μεγάλης ποσότητας άλατος μπορεί να προκαλέσει ναυτία, εμετό, διάρροια και στομαχικές συσπάσεις. Οι πολύ υψηλές συγκεντρώσεις νατρίου στο πλάσμα (υπερνατριεμία) γενικά αναπτύσσονται από την υπερβολική απώλεια νερού, που συχνά συνοδεύεται από βεβαρημένο μηχανισμό δίψας ή έλλειψη πρόσβασης σε νερό . Τα συμπτώματα της υπερνατριεμία με την εμφάνιση εκτεταμένης απώλειας υγρών μπορεί να περιλαμβάνουν ζάλη ή λιποθυμία, χαμηλή πίεση και ελαττωμένη παραγωγή ούρων. Έντονη υπερνατριεμία μπορεί να προκαλέσει οίδημα, υπέρταση, ταχυπαλμία, δυσκολία στην αναπνοή, σπασμούς, κώμα και θάνατο. Η υπερνατριεμία σπανίως προκαλείται από υπερβολική λήψη νατρίου (μόνο στην περίπτωση κατάποσης μεγάλης ποσότητας θαλασσινού νερού ή ενδοφλέβιας έκχυσης συμπυκνωμένου αλατισμένου διαλύματος). Στο τελικό στάδιο η καταστροφή των νεφρών, η αδυναμία αποβολής του νατρίου μέσω των ούρων μπορεί να οδηγήσει σε κατακράτηση υγρών, που οδηγεί σε οίδημα, υψηλή πίεση ή βλάβη της καρδιάς αν η λήψη άλατος και νερού δεν περιοριστεί.

Ρύθμιση

Ο κανονισμός για την ποσότητα του νατρίου και του νερού στο σώμα είναι καλά καθορισμένος. Η σωματική ωσμωτικότητα με τη ρύθμιση της ποσότητας του νερού στο σώμα μέσω αλλαγών στη δίψα και την αποβολή νερού από τα νεφρά. Η ρύθμιση της ωσμωτικότητας κυριαρχεί του όγκου του σώματος . Για το λόγο αυτό, αν υπάρχει περίσσεια νατρίου στο σώμα η ωσμωτικότητα θα προκαλέσει αύξηση στο ποσό του νερού στο σώμα ώστε να επανέρθει η ωσμωτικότητα σε κανονικά επίπεδα. Εντούτοις μια παρενέργεια του παραπάνω θα είναι η αύξηση του σωματικού όγκου. Μια περιορισμένη μεταβολή του όγκου του σώματος γενικά είναι προτιμότερη από μια μεταβολή της ωσμωτικότητας η οποία μπορεί να προκαλέσει βλάβη στην κυτταρική λειτουργία ιδιαίτερα στον εγκέφαλο.

Ο σωματικός όγκος ρυθμίζεται με τη μεταβολή του ποσού του νατρίου στο σώμα. Αυτό προκαλεί τον μηχανισμό ρύθμισης της ωσμωτικότητας να αναπροσαρμόσει την ποσότητα του νερού στο σώμα ώστε να διατηρήσει τη σωστή ωσμωτικότητα μεταβάλλοντας το σωματικό όγκο. Η πρόσληψη νατρίου προκαλεί αύξηση του σωματικού όγκου και η απώλεια νατρίου προκαλεί μείωση του σωματικού όγκου. Στους ανθρώπους η ποσότητα του νατρίου καθορίζεται κυρίως από την αποβολή του από τα νεφρά και για το λόγο αυτό η αποβολή του νατρίου από τα νεφρά είναι ο κυριότερος παράγοντας που καθορίζει το σωματικό όγκο.