Σελήνιο (Se)

Εισαγωγή
Πηγές τροφίμων
Προτεινόμενη Ημερήσια Πρόσληψη
Ανασταλτικές ουσίες/ Υποκινητ ικές ουσίες
Λειτουργίες στο σώμα
Έλλειψη
Τοξικότητα
Ρύθμιση
Ερωτήσεις και απαντήσεις
Πηγές

Εισαγωγή

Το σελήνιο είναι ένα ιχνοστοιχείο βασικό για την υγεία αλλά απαραίτητο μόνο σε μικρή ποσότητα. Το σελήνιο ενσωματώνεται σε πρωτεΐνες τις σεληνιοπρωτεΐνες, οι οποίες είναι σημαντικά αντιοξειδωτικά ένζυμα. Οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες των πρωτεϊνών αυτών βοηθούν στο να αποτραπεί η καταστροφή των κυττάρων από τις ελεύθερες ρίζες. Οι ρίζες είναι φυσικά παραπροϊόντα του μεταβολισμού του οξυγόνου που μπορεί να συμβάλουν στη δημιουργία χρόνιων παθήσεων όπως ο καρκίνος και οι καρδιακές παθήσεις. Επίσης οι πρωτεΐνες αυτές βοηθούν στη ρύθμιση της λειτουργίας του θυρεοειδούς και παίζουν σημαντικό ρόλο στο ανοσοποιητικό σύστημα.

Πηγές τροφίμων

Οι φυτικές τροφές αποτελούν την κυριότερη διατροφική πηγή σεληνίου στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Η περιεκτικότητα των τροφών σε σελήνιο εξαρτάται από την περιεκτικότητα του εδάφους όπου αναπτύσσονται τα φυτά ή μεγαλώνουν τα ζώα. Στην Ευρώπη το έδαφος είναι σχετικά φτωχό σε σελήνιο . Τα επίπεδα σεληνίου είναι χαμηλότερα στη Ισπανία, την Ελλάδα και την Ανατολική Ευρώπη και γενικά είναι χαμηλότερα στην Ευρώπη από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις Η.Π.Α το έδαφος στις πεδιάδες της Νεμπράσκα και της Ντακότα έχουν πολύ υψηλά επίπεδα σεληνίου. Το έδαφος σε ορισμένες περιοχές της Κίνας και της Ρωσίας έχουν πολύ χαμηλά ποσοστά σεληνίου. Έλλειψη σεληνίου συχνά αναφέρεται στις περιοχές αυτές γιατί τα περισσότερα τρόφιμα στα μέρη αυτά παράγεται και καταναλώνεται σε τοπικό επίπεδο.

Το σελήνιο επίσης μπορεί να βρεθεί σε ορισμένα προϊόντα κρέατος και θαλασσινά. Ζώα τα οποία τρέφονται με κόκκου δημητριακών οι οποίοι έχουν αναπτυχθεί σε περιοχές με έδαφος πλούσιο σε σελήνιο εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά σεληνίου στις μυς τους.

Μερικές σημαντικές πηγές τροφίμων σεληνίου:


Φιστίκια	Φιλέτο Τόνου	Γαρίδες	Μπακαλιάρος	Ηλιόσποροι

Φιστίκια Κάσιους	Ρύζι	Καρύδια	Αυγά	Κοτόπουλο

Προτεινόμενη ημερήσια πρόσληψη (RDA)

Η προτεινομένη από την Ευρωπαϊκή Ένωση ημερήσια πρόσληψη (RDA) έχει καθοριστεί στα 55 ΅ g /μέρα.

Ανασταλτικές/ Υποκινητικές ουσίες:

Τα ακόλουθα συστατικά τροφίμων έχουν βρεθεί να υποκινούν την απορρόφηση του σεληνίου:

Ιώδιο Η έλλειψη σεληνίου μπορεί να οξύνει τις συνέπιες της έλλειψης ιωδίου. Το ιώδιο είναι απαραίτητο για τη σύνθεση των ορμονών του θυρεοειδούς, αλλά τα ένζυμα σεληνίου, οι δεϊδοδινάσες της ιοδοθυρονίνης, είναι επίσης απαραίτητα για τη μετατροπή της θυροξίνης (T 4) στη βιολογικά ενεργή ορμόνη του θυρεοειδή τριϊωδοθυρονίνη (T 3).

Αντιοξειδωτικές θρεπτικές ουσίες Ως αναπόσπαστο μέρος της υπεροξειδάσης της γλουταθειόνης και της αναγωγάσης της θυρεοειδοξίνης, το σελήνιο πιθανότατα αντιδρά με κάθε θρεπτικό συστατικό το οποίο επηρεάζει την αντιοξειδωτική ισορροπία του κυττάρου. ’λλα μεταλλικά στοιχεία που είναι απαραίτητα συστατικά των αντιοξειδωτικών ενζύμων περιλαμβάνουν τον χαλκό, τον ψευδάργυρο, το υπεροξείδιο της δισμουτάσης, το σίδηρο (ως καταλάση). Το σελήνιο ως υπεροξειδάση της γλουταθειόνης επίσης εμφανίζεται να βοηθά τη δράση της βιταμίνης E (α-τοκοφερόλη) περιορίζοντας την οξείδωση των λιπιδίων. Έρευνες σε ζώα δείχνουν ότι το σελήνιο και η βιταμίνη Ε τείνουν να υποκαθιστούν το ένα το άλλο και ότι το σελήνιο μπορεί να αποτρέψει μερικές από τις βλάβες που προκαλούνται από την έλλειψη της βιταμίνης Ε σε περιπτώσεις οξειδωτικού στρες . Η θυρεοειδοξίνη επίσης διατηρεί την αντιοξειδωτική λειτουργία της βιταμίνης C με το να καταλύει την ανάπλασή της.

Λειτουργίες στο σώμα

Κατά τη διάρκεια της σεληνιοπρωτεϊνικής σύνθεσης, η σεληνιοκυστεΐνη ενσωματώνεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή μέσα στην αλυσίδα των αμινοξέων έτσι ώστε να σχηματίσει μια λειτουργική πρωτεΐνη. Τουλάχιστον έντεκα σεληνιοπρωτεΐνες έχουν χαρακτηριστεί, ενώ υπάρχουν στοιχεία ότι υπάρχουν ακόμα περισσότερες.

Υπεροξειδάση της γλουταθειόνης

Έχουν ταυτοποιηθεί τέσσερις υπεροξειδάσες της γλουταθειόνης οι οποίες περιέχουν σελήνιο (GPx) : 1) κυτταρική ή κλασική GPx, 2) πλάσμα ή εξωκυτταρική GPx, 3) φωσφολιπιδική υπεροξειδάση GPx, και 4) γαστροεντερικη GPx . Παρά το γεγονός ότι κάθε GPx είναι μια χαρακτηριστική σεληνιοπρωτεΐνη, είναι όλες αντιοξειδωτικά ένζυμα τα οποία περιορίζουν πιθανά επιβλαβή είδη οξυγόνου (ROS), όπως το υπεροξείδιο του υδρογόνου και τις υπεροξειδάσες των λιπών, σε αβλαβή προϊόντα όπως το νερό και η αιθυλική αλκοόλη με το να συνδέουν την αναγωγή τους με την οξείδωση της γλουταθειόνης.

Αναγωγάση της θυρεοειδοξίνης

Σε συνδυασμό με την ένωση θυρεοειδοξίνη, η αναγωγάση της θυρεοειδοξίνης συμμετέχει στην αναγέννηση διάφορων αντιοξειδωτικών συστημάτων, ενδεχομένως συμπεριλαμβανομένης της βιταμίνης C . Η διατήρηση της θυρεοειδοξίνη ς σε αναγόμενη μορφή από την αναγωγάση της θυρεοειδοξίνης είναι σημαντική για τη ρύθμιση της ανάπτυξης και της βιωσιμότητας των κυττάρων.

Δεϊδοδινάσες της ιοδοθυρονίνης (ορμόνη του θυρεοειδή δεϊδοδινάση)

Ο θυρεοειδής αδένας εκκρίνει πολύ μικρές ποσότητες βιολογικά ενεργής ορμόνης τριιοδοθυρονίνης ή T 3 και μεγάλα ποσά μιας ανενεργούς μορφής ορμόνης θυροξίνη ή T 4 στο κυκλοφορικό. Το μεγαλύτερο μέρος του βιολογικά ενεργού T3 στην κυκλοφορία και στο εσωτερικό των κυττάρων δημιουργείται από την αφαίρεση ενός ατόμου ιωδίου από T4 σε μια αντίδραση που καταλύεται από τα ένζυμα που εξαρτώνται από το σελήνιο, τις δεϊδοδινάσες της ιοδοθυρονίνης. Μέσω των ενεργειών τους T3, T4, και άλλους μεταβολίτες των ορμονών του θυρεοειδή, τρεις διαφορετικές σελήνιο-εξαρτώμενες δεϊδοδινάσες της ιοδοθυρονίνης (οι τύποι Ι, ΙΙ, και III) μπορούν και να ενεργοποιήσουν και να αδρανοποιήσουν την ορμόνη του θυρεοειδή, κάνοντας το σελήνιο ένα απαραίτητο στοιχείο για την κανονική ανάπτυξη, την αύξηση και το μεταβολισμό μέσω του κανονισμού των ορμονών του θυρεοειδή.

Σεληνιοπρωτεΐνη P

Η σεληνιοπρωτεΐνη P βρίσκεται στο πλάσμα και συνδέεται επίσης με μυϊκά ενδοθηλιακά κύτταρα (κύτταρα τα οποία αποτελούν τα εσωτερικά τοιχώματα των αγγείων του αίματος). Αν και η λειτουργία της πρωτεΐνης αυτής δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως, έχει βρεθεί ότι λειτουργεί ως μεταφορική πρωτεΐνη, καθώς και ως αντιοξειδωτικό ικανό να προστατεύσει τα ενδοθηλιακά κύτταρα από καταστροφικά αντιδραστικά είδη αζώτου (RNS) που λέγονται περοξυνιτρώδη.

Σεληνιοπρωτεΐνη W

Η σεληνιοπρωτεΐνη W βρίσκεται στους μυς. Αν και η λειτουργία της είναι προς το παρόν άγνωστη, πιστεύεται ότι παίζει ρόλο στο μεταβολισμό των μυών.

Συνθετάση της σεληνιοφωσφατάσης

Η ενσωμάτωση της σεληνιοκυστεΐνης στις σεληνιοπρωτεΐνες καθορίζεται από το γενετικό κώδικα και απαιτεί το ένζυμο συνθετάση της σεληνιοφωσφατάσης. Όντας μια σεληνιοπρωτεΐνη, η συνθετάση της σεληνιοφωσφατάσης καταλύει τη σύνθεση του μονοσεληνίου φωσφόρου, ένα πρόδρομο της σεληνιοκυστεΐνης, ο οποίος απαιτείται για τη σύνθεση των σεληνιοπρωτεϊνών.

Έλλειψη

Η ανεπαρκής λήψη σεληνίου έχει ως αποτέλεσμα την μειωμένη δραστικότητα της περοξιδάσης της γλουταθειόνης. Ακόμα και πολύ μεγάλη έλλειψη σεληνίου συνήθως δεν επιφέρει προφανείς κλινικές παθήσεις. Όμως τα άτομα που εμφανίζουν έλλειψη σεληνίου είναι πιο ευάλωτα σε επιπλέον ψυχολογικό στρες.

Η έλλειψη σεληνίου στον άνθρωπο είναι περισσότερο εμφανής στην Κίνα, όπου η συγκέντρωση του εδάφους σε σελήνιο είναι πολύ χαμηλή. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η έλλειψη σεληνίου μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός είδους καρδιακής πάθησης, υποθυρεοειδισμό και εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι από μόνη της η έλλειψη σεληνίου δεν μπορεί να προκαλέσει ασθένειες. Μπορεί να κάνει το σώμα πιο ευάλωτο σε ασθένειες που προκαλούνται από άλλες θρεπτικές, βιοχημικές ή μολυσματικές αιτίες.

Τοξικότητα

Παρά το γεγονός ότι το σελήνιο είναι απαραίτητο για την καλή λειτουργία του οργανισμού, όταν βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να είναι τοξικό. Οξείες και θανατηφόρες δηλητηριάσεις έχουν εμφανιστεί με κατάποση είτε εκούσια είτε με στόχο την αυτοκτονία ποσότητας σεληνίου ορισμένων γραμμαρίων. Σοβαρές δηλητηριάσεις αναφέρθηκαν στην περίπτωση 13 ατόμων μετά τη λήψη ιατρικών συμπληρωμάτων που περιείχαν 27.3 milligrams (27,300 ΅ g) ανά ταμπλέτα λόγω λάθους από την παρασκευάστρια εταιρεία. Χρόνια τοξικότητα από σεληνίου (σελήνωση) μπορεί να προκύψει από μικρότερες δόσεις σεληνίου σε μεγαλύτερες χρονικές περιόδους.

Τα πιο συχνά συμπτώματα από την έλλειψη σεληνίου είναι τα εύθραυστα νύχια και τα αδυνατισμένα μαλλιά. ’λλα συμπτώματα περιλαμβάνουν γαστρεντερικές διαταραχές, εξανθήματα στο δέρμα, οσμή σκόρδου στην αναπνοή, κόπωση, ερεθιστικότητα και διαταραχές του νευρικού συστήματος. Σε μια περιοχή της Κίνας με μεγάλη εμφάνιση της σελήνωσης, τα τοξικά συμπτώματα από το σελήνιο προέκυψαν με αυξανόμενη συχνότητα όταν ο πυκνά διαλύματα σεληνίου έφταναν σε επίπεδα λήψης της τάξης των 850 ΅ g /ημέρα (περίπου 20 φορές μεγαλύτερο από την προτεινομένη καθημερινή πρόσληψη (RDA)).

Ρύθμιση

Η απορρόφηση του σεληνίου εξαρτάται από τη διαλυτότητα της λαμβανόμενης ουσίας και από την αναλογία στη δίαιτα του σεληνίου με το θείο. Η διαθεσιμότητα του σεληνίου για απορρόφηση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι η φύση των τροφίμων (π.χ τα θαλασσινά είναι πλούσια σε σελήνιο, αλλά το σελήνιο απορροφάται δύσκολα) και η μέθοδος της επεξεργασίας των τροφίμων.

Όταν απορροφηθεί το σελήνιο με τα αμινοξέα που περιέχουν θείο (π.χ., κυστεΐνη και μεθειονίνη) ώστε να σχηματίσει το ένζυμο της περοξιδάσης της γλουταθειόνης και να ενσωματωθεί στις διάφορες πρωτεΐνες όπως είναι η αιμογλοβίνη και η μυογλοβίνη. Η περίσσεια σεληνίου αποβάλλεται με τα ούρα καθώς και μέσω της αναπνοής από τα μόρια του διμεθυλοσεληνίου.